Woensdag 22 mei 2024 vond in de Tweede Kamer het debat over het eindverslag van de informateurs plaats. Vertegenwoordigers van de PVV, VVD, NSC en BBB hebben onder leiding van informateurs Richard van Zwol (CDA) en Elbert Dijkgraaf (SGP) ruim acht weken onderhandeld om tot een hoofdlijnenakkoord te komen. Wat opviel aan het debat over het akkoord op hoofdlijnen, is dat de vier fractieleiders van de beoogde coalitie het akkoord niet als een eenheid verdedigden. Afzonderlijk presenteerden Wilders (PVV), Yesilgöz (VVD), Omtzigt (NSC) en Van der Plas (BBB) vol trots hun eigen paragrafen, maar het ontbrak aan gezamenlijke ambities. Aan eenheid ontbreekt het nu nog aan alle kanten. De vraag wie dit akkoord gaat uitwerken en het nieuwe kabinet gaat leiden als minister-president, houdt de gemoederen daarom al een tijd bezig in Den Haag. Vandaag [dinsdag 28 mei 2024] werd bekend dat oud-PvdA’er Dick Schoof, huidig Secretaris-Generaal (SG) van het Ministerie van Justitie & Veiligheid, de nieuwe kandidaat-premier is. Een geschikte kandidaat? We nemen u mee in de overwegingen en vereisten van een nieuwe premier.
De premiersvraag is normaliter één van de eerste vragen die ingevuld kan worden tijdens een formatieperiode. Het is sinds Kabinet-Lubbers II (1986) gebruikelijk dat de lijsttrekker van de partij met het grootste aantal zetels na de verkiezingen de premier wordt. Gezien de verkiezingsoverwinning van de PVV zou het dus voor de hand liggen dat Wilders de nieuwe premier zou worden. Echter werd al vrij snel duidelijk dat een nieuwe coalitie onder leiding van premier Wilders geen realistische optie was, aangezien veel partijen door Wilders’ uitspraken in het verleden niet in een door hem geleide coalitie wilden stappen. Zo ontstond een zoektocht naar een premiers-kandidaat die bij voorkeur los stond van de vier coalitiepartijen. Een zoektocht naar een geschikte kandidaat, maar wat maakt iemand geschikt voor deze rol?
Staatsrechtelijk gezien is een minister-president ‘primes inter pares’, wat zoveel betekent als eerste onder gelijken. Als voorzitter van de ministerraad geeft hij of zij als het ware leiding aan het kabinet. Hij of zij is woordvoerder omtrent de hoofdlijnen van het kabinetsbeleid en moet oog houden voor de rode lijn van het beleid. Goed in staat zijn om te verbinden binnen een team en koers houden lijken dus gewenste eigenschappen.
Een goede premier zijn is geen gemakkelijke opgave. Het is ook maar de vraag of er mensen rondlopen die hier volledig geschikt voor zijn. Een verbinder, leidinggevende kwaliteiten, een goede vertegenwoordiger in het buitenland, een goede dosis ervaring, en zo kan het lijstje met ‘vereisten’ nog wel even aangevuld worden. Het premierschap is iets waar iemand in moet kunnen groeien. Een handleiding voor het premierschap bestaat niet en dat is misschien maar goed ook. Het is een rol waar iemand zijn of haar eigen draai aan moet geven. Een premier moet zichzelf kunnen zijn, maar zich ook schikken naar wat nodig is.
Of Schoof de ideale kandidaat is, valt moeilijk te zeggen. Als onder andere oud-directeur van de AIVD en huidig SG bij Justitie & Veiligheid is de Haagse wereld hem niet vreemd, maar daarentegen ontbreekt politieke ervaring. Wat in ieder geval wel als een paal boven water staat, is dat de nieuwe premier met flink wat uitdagingen geconfronteerd zal worden. Een premier zal de komende jaren stevig in zijn schoenen moeten staan. Met vier partijleiders in de kamer in plaats van het kabinet, zal hij er veel aan moeten doen om de relaties goed te houden. Daarnaast staan er veel grote wensen in het Hoofdlijnenakkoord waar zowel in Nederland als in Brussel hard voor ‘geknokt’ zal moeten worden.
Wat een nieuwe premier vooral nodig zal hebben? Vertrouwen. Vertrouwen vanuit de coalitiepartijen, vertrouwen vanuit andere ministers, maar ook vertrouwen vanuit de samenleving en het maatschappelijk middenveld. Alleen met dat vertrouwen wordt er een kader geschept waarin Dick Schoof in staat is goed te leiden.
Krijn Lankester is stagiair bij IvCB
