De formatie is nog maar anderhalf maand bezig, maar als we terugkijken naar wat er allemaal is gebeurd sinds de verkiezingen van 17 maart, voelt het alsof het al veel langer aan de gang is. Naast “corona”, zullen de woorden “Positie Omtzigt, functie elders”, en “toeslagenaffaire” de woordenschat van 2021 zondermeer verrijken.
Na de motie van wantrouwen tegen Mark Rutte van de gezamenlijke oppositiepartijen en een motie van afkeuring van zijn coalitiegenoten gesteund door de gehele Kamer minus de VVD, leek op 1 april Rutte IV even heel erg ver weg. Inmiddels heeft Rutte het vertrouwen van zijn collega’s weer beetje bij beetje weten terug te winnen, en komt daarmee de formatie weer voorzichtig op gang. Ondanks het herstelde vertouwen is vorige week de hele situatie wéér geëscaleerd tot een ‘clusterfuck’, om onze Minister-President maar direct te citeren tijdens het notulendebat van vorige week, waar hij, samen met het gehele demissionaire kabinet, een motie van wantrouwen ontving van oppositiepartijen Denk, PVV, FvD en Bij1.
Ondanks dit alles heeft informateur Herman Tjeenk Willink laten weten dat een formatie nog steeds mogelijk is. Tjeenk Willink’s rol als informateur is hiermee ten einde gekomen, nadat hij afgelopen vrijdag zijn eindrapport heeft aangeboden aan Kamervoorzitter Vera Bergkamp. Zijn opdracht om uit te zoeken of er nog genoeg vertrouwen is voor samenwerking in de huidige Kamer opstelling is hiermee vervuld. In de persconferentie over zijn eindverslag pleitte Tjeenk Willink voor meer dualisme en een verandering van de bestuurscultuur. De conclusie van zijn opdracht is dat een formatie voor Rutte IV doorgang kan vinden. Alleen de PVV, de SP en Bij1 sluiten een samenwerking met Rutte uit. Partijen die na de nacht van 1 april het hardste hebben geroepen niet meer samen te kunnen werken met Rutte – waaronder GroenLinks, PvdA en de ChristenUnie – komen hier stapvoets op terug.
Nu formatie-veteraan Tjeenk Willink het stokje door geeft aan een nieuwe, tot dusver nog onbekende informateur, kan de inhoudelijk formatie eindelijk van start. Er liggen immers veel uitdagingen te wachten voor het nieuw kabinet; denk aan de energietransitie, een oververhitte huizenmarkt, een uitgeputte economie en natuurlijk de coronacrisis. Zal een ‘dun regeerakkoord op hoofdlijnen’, zoals geadviseerd door Tjeenk Willink, dan wel haalbaar zijn? En zal de formatie nu wat vlotter gaan verlopen nu het vuur van de toeslagenaffaire wat gedoofd lijkt te zijn? Of zal er hernieuwd een element in het formatiespel op tafel komen dat de weg naar een spoedige formatie blokkeert? De komende weken moeten dat uitwijzen. In ieder geval heeft niemand in Den Haag, laat staan de burger, behoefte aan een nog langer formatiespel.