Vandaag, 20 mei 2020, blikt het kabinet terug tijdens een van de hoogtepunten van het parlementaire jaar. Op de derde woensdag van mei worden de plannen die tijdens Prinsjesdag feestelijk gepresenteerd werden nog eens stevig onder de loep genomen. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken en heeft dit niet te veel gekost? De minister van Financiën legt namens het kabinet verantwoording af voor het beleid en de financiën van het afgelopen jaar. Woensdag Gehaktdag wordt de tegenhanger van Prinsjesdag ook wel genoemd. Net als op Prinsjesdag gaat de minister van Financiën met een speciaal koffertje naar de Tweede Kamer. In dit koffertje zitten in dit geval geen miljoenennota of de Rijksbegroting, maar het Financieel Jaarverslag van het Rijk en de jaarverslagen van alle ministeries. De minister houdt vervolgens een toespraak in de Tweede Kamer. Het lijkt een basisprincipe in elke organisatie: het stellen van doelen moet gepaard gaan met een evaluatie van de resultaten. Toch ontbreekt het al jaren aan serieuze aandacht voor deze evaluatie van de overheidsplannen.
Vandaag viert Gehaktdag zijn 20e verjaardag en wordt het Rijksverslag weer gepresenteerd. Daarin staat per ministerie hoeveel geld er is uitgegeven, waaraan het geld is uitgegeven, maar ook welke concrete doelen ieder ministerie wilde bereiken en hoeveel van deze doelen daadwerkelijk zijn gerealiseerd. Ook zal de Algemene Rekenkamer de jaarverslagen controleren en haar resultaten presenteren. De Rekenkamer controleert onder meer of de overheid zorgvuldig en doelmatig om is gesprongen met het belastinggeld. In de week hierop debatteert de kamer over alle bevindingen. Het gebrek aan aandacht doet niet af aan het belang van Gehaktdag: door verantwoording af te leggen en gemaakte fouten bloot te leggen wordt vertrouwen geschapen tussen overheid en samenleving. Naast de analyses van Verantwoordingsdag wordt jaarlijks uiterlijk 1 juni de voorjaarsnota gepubliceerd. Ook hiermee wordt de Kamer geïnformeerd over de stand van zaken van de inkomsten en uitgaven van het Rijk, in dit geval met betrekking tot de begroting van het nieuwe jaar. De voorjaarsnota verscheen dit jaar al eind april, mede door de coronacrisis. Deze rapportages bieden inzicht in de portemonnee van het Rijk.
Een unieke Gehaktdag
Uiteraard worden nooit alle overheidsplannen feilloos uitgevoerd. De begroting die tijdens Prinsjesdag wordt voorgesteld blijft immers een ideaal scenario. Vandaag wordt kritisch gekeken naar een begroting die een jaar eerder is opgesteld. En in zo’n periode kan een hoop gebeuren. Echter is toentertijd geen rekening gehouden met een pandemie die de wereldeconomie en het zorgsysteem immens zou opschudden. Zo wordt nu al nagedacht over het aanpassen van de Wet Arbeidsmarkt in Balans, een van de belangrijkste regelingen die tijdens Prinsjesdag 2019 werd gepresenteerd. De overheidsfinanciën zijn inmiddels diep in het rood gezakt en de aanstaande globale economische crisis heeft het economische optimisme van een jaar geleden pijnlijk teruggedrongen. Los van de financiële corona-chaos wordt op diverse andere gebieden waarschijnlijk ook minder vooruitgang geboekt en meer geld uitgegeven dan voorheen gedacht. Het CBS zal aan de hand van de Monitor Brede Welvaart ingaan op de bredere aspecten van de nationale welvaart; denk bijvoorbeeld aan milieu, gezondheid, onderwijs, en veiligheid. Ook hier zal Gehaktdag 2020 uniek zijn. Denk daarbij aan het klimaatakkoord: corona heeft de sterkste afname van CO2-uitstoot ooit veroorzaakt, maar door de verslechterde economische vooruitzichten en dito overheidsinkomsten hebben verschillende spelers uit de warmtebranche al aan de bel getrokken uit angst dat de klimaatdoelen hierdoor niet meer haalbaar zijn.
Op een crisis als de huidige valt onvoldoende voor te bereiden. Wel kan kritische retrospectie helpen in het bijstellen van doelstellingen. Volgens de Algemene Rekenkamer draagt een analyse als deze bij aan een ‘lerende overheid’, en kan de dag daarom een rol spelen bij het vergroten van het vertrouwen dat enerzijds de Tweede Kamer en anderzijds de samenleving in de overheid hebben. Na het versterken van deze vertrouwensband kan weer naar de toekomst worden gekeken, en dat is uiteindelijk wat politici het liefst doen.
Door: Sebastiaan de Voogd