Terwijl het huidige kabinet een tweede noodpakket aan het uitrollen is om de economie te ondersteunen, zijn de partijcommissies van politieke partijen druk bezig om de Brede Maatschappelijke Heroverwegingen te analyseren voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. De rapporten, waarin verschillende doorberekeningen zijn gemaakt van besparingen en investeringen in talloze sectoren, dienen als bron van informatie (en inspiratie) voor de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen. Het is nu aan de partijen welke doorberekeningen en sectoren zij benadrukken in hun verkiezingsprogramma.
Motie Sneller
Naar aanleiding van de motie van D66-Tweede Kamerlid Joost Sneller eind 2018, is gevraagd om als voorbereidingen van een mogelijke crisis verschillende besparingsmaatregelen in kaart te brengen voor de nieuwe kabinetsperiode. De Brede Maatschappelijke Heroverwegingen zijn opgesteld door ambtelijke werkgroepen. Minister van Financiën Wopke Hoekstra heeft sterk benadrukt dat de ambtenaren niet gaan over de wenselijkheid van de plannen. Die taak is namelijk weggelegd voor de politieke partijen. De partijen maken goed gebruik van de rapporten, omdat het hen vaak aan mankracht ontbreekt om met uitvoerbare voorstellen te komen en deze te presenteren in hun verkiezingsprogramma.
Dat deze mogelijke crisis zich al zo snel zou aandienen, zullen weinigen hebben voorzien. Met de motie Sneller werd niet alleen gevraagd om een lijst op te stellen van bezuinigingen, maar ook van investeringen. Maar als gevolg van de Coronacrisis lijkt het er echter op dat lijst met investeringen grotendeels de prullenbak in kan. De overheidsuitgaven zijn de afgelopen tijd explosief gestegen en de inkomsten uit belastingen sterk gedaald. Hierdoor liggen extra bezuinigingen op de loer. Toch zullen er maar weinig politieke partijen zijn die dit hardop durven te zeggen in hun verkiezingsprogramma, uit angst voor het verlies van stemmen. Op de aankomende Prinsjesdag – de laatste voor de verkiezingen van 2021 – zullen in ieder geval geen bezuinigingen worden gepresenteerd heeft minister Hoekstra reeds aangegeven. Dit wordt overgelaten aan een volgend kabinet.
Het mes in de zorg
De Brede Maatschappelijke Heroverwegingen omvat 16 thema’s, waarin talloze sectoren aan bod komen. Toch is er één sector waar de meeste bezuinigingen voor dreigen. Het is namelijk geen publiek geheim dat de Nederlandse gezondheidszorg al jaren te duur is geworden. De ambtenaren uit de werkgroepen hebben aangegeven dat de situatie in de zorg zelfs onhoudbaar is geworden. Grootschalige bezuinigingsplannen moeten worden uitgewerkt om de zorg over 10 jaar nog steeds betaalbaar te houden. In het rapport worden dan ook veertig beleidsopties gepresenteerd om de zorgsector te hervormen. Voorbeelden zijn o.a. het invoeren van een eigen bijdrage voor wijkverpleging, hulpmiddelen, extramurale geneesmiddelen (geneesmiddelen op recept) en huisartsenposten. Deze berekeningen zijn echter gemaakt voordat Corona uitbrak. Zullen politieke partijen zich nu laten leiden door het Coronasentiment of durven ze ook te kijken naar de lange termijn? Het eerste scenario lijkt het meest reëel.
Investeringen
Corona zal het nieuwe kabinet dwingen om extra bezuinigingen door te voeren. Toch hebben de fractievoorzitters van D66, PvdA en ChristenUnie al aangegeven dat ze niet willen dat een nieuw kabinet te snel gaat bezuinigen. Zij willen dat de economie eerst weer opstart, voordat er een reef in het zeil wordt gedaan. Vanuit dat oogpunt lijkt het erop dat er wellicht toch ruimte zal komen voor investeringen. Uit de Brede Maatschappelijke heroverwegingen komt naar voren dat de samenleving veel baat zou hebben bij extra investeringen in de innovatieve sector. Zo zou de Research & Development (R&D) in Nederland sterker moeten worden bevorderd. Momenteel zijn de politieke partijen aan het inventariseren welke sectoren zij graag zien bezuinigen en welke sectoren extra hulp verdienen. Daarbij wordt ook gekeken naar het maatschappelijke draagvlak.
Invloed uitoefenen
In de loop van de komende maanden zullen er nog diverse rapporten verschijnen (o.a. van de WRR en de SER) die de politieke partijen input zullen leveren voor het opstellen van hun verkiezingsprogramma. Vaak wordt er nog tot aan de zomer input geleverd. Het is dan ook van grote waarde om op de hoogte te zijn van deze rapporten, omdat het effect kan hebben op een bepaalde sector. De aankomende periode zullen de politieke partijen nog volop bezig zijn met het verfijnen van hun verkiezingsprogramma’s, voordat deze in het najaar worden gepubliceerd. De laatste weken zijn dan ook ingegaan voor bedrijven en brancheverenigingen om effectieve belangenbehartiging uit te oefenen op deze programma’s. Het volgende momentum zal pas weer zijn tijdens het formatieproces na de verkiezingen van 2021. Hoe de wereld er dan voor zal staan is nog koffiedikkijken. Dat er door een volgend kabinet moeilijke keuzes gemaakt moeten worden staat echter als een paal boven water.
Door Diederick van Rhijn
